Miasto Tomaszów Mazowiecki
Pałac Ostrowskich – zbudowany w 1812 r. przez hrabiego Antoniego Ostrowskiego w stylu klasycystycznym o charakterze romantycznym z przeznaczeniem na letnią rezydencję. Wielokrotnie rozbudowywany i przebudowywany. Obecnie siedziba Muzeum ul. POW 11/15.
kościół ewangelicki Zbawiciela – zbudowany w latach 1897-1902 w stylu neogotyckim, trójnawowy z transeptem i trzema wieżami frontowymi. /ul. Św. Antoniego 39/. Projekt arch. Pawła Hosera. W ołtarzu obraz Wojciecha Gersona (z 1900 r.), spośród kilkudziesięciu witraży (firmy H. Schlein) trzynaście figuralnych, organy (firmy Barci Walter), stylowy neogotycki wystrój wnętrza (prospekt organowy, ołtarzowy, ambona z baldachimem).
ewangelicki kościół Św. Trójcy – wzniesiony w latach 1824-1829, styl klasycystyczny. Zbudowany na zlecenie Antoniego Ostrowskiego dla osadników ze Śląska i Saksonii. Najstarszy murowany kościół w Tomaszowie Maz., pl. Kościuszki 21.
dawne jatki miejskie – budowla w stylu klasycystycznym, wzniesiona w latach 1830-1837. Była jednym z pierwszych obiektów użyteczności publicznej Tomaszowa, po nadaniu mu praw miejskich w 1830 r. Obecnie „Galeria Arkady” ul. Rzeźnicza 4.
kościół p. w. Św. Antoniego – zbudowany w latach 1862-1864, styl neorenesansowy, trzynawowy, bazylikowy, z dwiema wieżami od frontu. Wewnątrz na uwagę zasługują dwa obrazy Wojciecha Gersona oraz rzadko spotykany krucyfiks z białego marmuru. Najstarszy kościół katolicki w Tomaszowie, ul. POW 2.
kościół Św. Marcina w Białobrzegach – wybudowany pod koniec XV w., posiada wewnątrz piękne malowidła i rzeźby z XVI w., drewniany o konstrukcji zrębowej
fabrykancka willa – zbudowana w stylu eklektycznym ok. 1900 r. dla kierowników Fabryki Sukna H. Landsberg. Obecnie siedziba Powiatowego Urzędu Pracy – ul. Konstytucji 3 Maja 46
fabrykancka kamienica – zbudowana na początku lat dwudziestych XX wieku przez W. B. Szepta – współwłaściciela Starzyckiej Manufaktury Dywanów. Obecnie siedziba Urzędu Gminy Tomaszów Maz. – ul. Mościckiego 4
klasycystyczna kamienica – zbudowana w połowie XIX wieku. Od 1882 r. własność Karola Jana Bartne – właściciela Fabryki Sukna (dawniej „Batami”) – pl. Kościuszki 18.
dawna kamienica fabrykanckiej rodziny Knothe – obecny, eklektyczny wystrój elewacji otrzymała w 1896 r. w wyniku przebudowy domu zbudowanego w latach 20 ubiegłego wielu. (pl. Kościuszki 18)
gmach banku polskiego – wybudowany w latach 1923-1924, styl akademickiego klasycyzmu z polskimi formami architektury pałacowej we wnętrzu bogata sztukateria (ul. Mościckiego 31/33)
młyn wodny z początku XX wieku z elementami XIX wiecznymi (czyt. Atrakcje „Skansen Rzeki Pilicy”).
Gmina Będków
kościół p.w. Narodzenia Najświętszej Marii Panny w Będkowie – zbudowany w 1462 r., styl gotycki, fundatorzy – Piotr i Mikołaj Spinkowie.
drewniany kościółek w Rososze z 1762 r.
Gmina Budziszewice
kościół p.w. Przemienienia Pańskiego – styl gotycki
dworek w Węgrzynowicach wraz z otaczającym go XVIII - wiecznym parkiem i pomnikami przyrody – miejsce związane z znanym poetą Janem Chryzostomem Paskiem
Gmina Czerniewice
kościół p. w. Św. Małgorzaty w Czerniewicach – drewniany, z II połowy XIX w.
kościół p. w. Św. Jakuba Apostoła w Krzemienicy – z 1598 r., styl gotycko – renesansowy
kapliczka przydrożna z 1635 r. przy drodze z Lipia do Krzemienicy
kapliczka przydrożna z początku XIX w. z figurą Św. Jana Nepomucena w Podkonicach
park i klasycystyczny dwór drewniany z przełomu XVIII i XIX w. oraz spichlerz z I połowy XIX w. we wsi Chociw
zespół późno klasycystycznych murowanych budynków dworskich z ok. 1843 r. we wsi Studzianki
Gmina Inowłódz
kościół p. w. św. Idziego w Inowłodzu – z końca XI w., romański kościół obronny. Jedna z najstarszych świątyń w Polsce. Jego fundatorem był Władysław Herman. Kościółek znajduje się na szlaku romańskim. Z wysokiego wzgórza, na którym stoi świątynia, roztacza się piękny widok na dolinę Pilicy. Chcąc zobaczyć wnętrze kościoła należy skontaktować się i umówić z proboszczem parafii św. Michała, której podlega kościół św. Idziego. Plebania znajduje się na placu Kazimierza Wielkiego w Inowłodza tel. (044) 710-11-20
kościół p. w. Św. Michała Archanioła w Inowłodzu – zbudowany w 1520 r., przebudowany w XIX w. Budowla jednonawowa, murowana z piaskowca na rzucie prostokąta z półkolistą absydą od wschodu i okrągłą wieżą obronną zaopatrzoną w otwory strzelnicze od zachodu. Kościół został zrekonstruowany po zniszczeniach w czasie działań wojennych I wojny światowej.
XIX wieczna synagoga w centrum Inowłodza Jest to rzadko spotykany zabytek w miejscowościach w regionie łódzkim, gdyż Niemcy palili i wyburzali świątynie judejskie. Synagoga pełni obecnie zupełnie inną funkcję niż w momencie powstania.
ruiny zamku w Inowłodzu – z czasów Kazimierza Wielkiego. Zamek budowany w latach 1352-1370, zniszczony został podczas potopu szwedzkiego
kościółek modrzewiowy p. w. Matki Bożej Królowej Korony Polskiej w Spale. Świątynię wybudowano w 1923., w stylu podhalańskim z drewna sosnowego na podmurówce z ciosów kamiennych, na jej czterospadowym dachu, pokrytym gontem, ustawiono ośmioboczną sygnaturkę.
posąg żubra w Spale – stojący niegdyś pod Białowieżą, sprowadzony do Spały w końcu lat 20 XX w. na polecenie Prezydenta RP Ignacego Mościckiego
bunkry w Konewce – ukryty wśród lasów zagadkowy zespół poniemieckich schronów żelbetowych z czasów II wojny światowej. Najdłuższy z nich schron kolejowy o długości prawie 350 m zbudowano w latach 1940-1941. Do dzisiaj nie udało się wyjaśnić tajemnicy jego przeznaczenia
Gmina Lubochnia
kościół parafialny w Lubochni – budowany w latach 1914-1920 z renesansowymi nagrobkami rycerzy z połowy XVI w.
budynek dróżniczówki w miejscowości Dąbrowa - wzniesiony na początku XX wieku. Uunikatowy przykład architektury drewnianej z tego okresu. Zachowane zostały liczne i bogate w formie ozdoby snycerskie. Przetrwała bez przekształceń oryginalna konstrukcja zrębowa ścian, pierwotny układ wnętrz, bryła oraz podziały i detale elewacyjne i stolarka otworowa. Obiekt znajduje się pod opieką właścicieli Janiny i Władysława Dzierżanowskich
Cmentarz rzymsko – katolicki w Jakubowie, na którym znajduje się nagrobek Karoliny Augusty Bogusławskiej, żony twórcy Teatru Narodowego Wojciecha Bogusławskiego. W 2004 roku przeprowadzono prace konserwatorskie. Na uwagę zasługuje najstarsza część cmentarza ze świadectwami dawnej sztuki pomnikarskiej z XIX wieku.
Zespół parkowo-dworski w Małczu wpisany jest do rejestru zabytków pod numerem 264 decyzją z dnia 7.10.1976 r.
Dwór w Małczu został zbudowany w drugiej połowie XIX wieku. Jest to budynek parterowy z piętrem w wystawce w części centralnej, na rzucie prostokąta z płytkim ryzalitem od ogrodu i czterosłupowym portykiem od frontu, murowany. Dwór zbudowano w miejscu XVI-wiecznego dworu modrzewiowego.
Pierwsi właściciele wsi Małecz i dworu pochodzili ze szlacheckiej rodziny Korycińskich herbu Topór. W 1572 roku właścicielem wsi Skrzynki i części wsi Małecz został Andrzej Frycz Modrzewski (został pochowany w Małczu – jego grobu nie odnaleziono do dzisiaj). Był najwybitniejszym przedstawicielem postępowej myśli społeczno-politycznej polskiego renesansu, pisarzem politycznym, sekretarzem króla Zygmunta Augusta i autorem dzieła „O poprawie Rzeczypospolitej”.
W XIX wieku folwark wraz z dworkiem myśliwskim na skraju wsi Małecz należał do rodziny Ostrowskich, budowniczych dworu w obecnym kształcie. Dworek był leśniczówką i miejscem wypoczynku hrabiego Jana Ostrowskiego.
Podczas okupacji niemieckiej w dworku mieszkał leśniczy Andrzej Lubowicki, który to za pomoc partyzantom został wywieziony do obozu w Oświęcimiu, gdzie zginął w 1943 roku. Po wojnie zespół parkowo-dworski został przejęty przez nadleśnictwo, następnie w 1960 roku Teatr Jaracza w Łodzi przekształcił teren w ośrodek wypoczynkowy. Kolejna zmiana właściciela to rok 1974 – ośrodek trafia w zarząd Teatru Powszechnego.
Od 1990 roku terenem zarządza Związek Harcerstwa Polskiego. Na terenie ośrodka odbywają się zloty, biwaki i obozy harcerskie dla młodzieży z całej Polski.
Park wokół dworu ma charakter krajobrazowy, wkomponowany jest w otaczający go las. Na jego terenie znajdują się trzy stawy, po północnej stronie znajdował się niegdyś sad. W parku znajduje się kilka alei: reliktowa aleja kasztanowców, od bramy głównej do budynku dworu; aleja dębowa od drugiej bramy, szpaler grabowy. Gatunki występujące w parku to m.in.: lipa drobnolistna, klon jawor i jesionolistny, wierzba biała, dąb szypułkowy (w tym egzemplarze o obwodach przekraczających 4m oraz relikt pomnikowe dębu przy jednym ze stawów), sosna wejmutka, grab, brzoza brodawkowata, olsza czarna, topola osika. Na terenie parku znajduje się ścieżka ekologiczna.
informacja phm. Jan Kisielewicz
komendant Ośrodka Szkoleniowo-Wypoczynkowego w Małczu
Gmina Rokiciny
kościół p. w. Matki Boskiej Różańcowej w Łaznowie – zbudowany w latach 1755-1756
kościół p. w. Św. Rodziny, ul. Reymonta 23, Kolonia Rokiciny
kościół p. w. Matki Boskiej Różańcowej, Chrusty Nowe
zabytkowa kapliczka z połowy XVIII w. Popielawach
zajazd poczty konnej w Rokicinach – budynek w stylu eklektycznym stojący tuż obok przejazdu kolejowego w Rokicinach. Jest to jednopietrowa, murowana budowla wzniesiona na planie prostokąta, nakryta dachem dwuspadowym, z wyższą kwadratową wieżą wysuniętą ryzalitowi ze ściany południowej i krytą dachem namiotowym. Został wzniesiony w 1848 r. z przeznaczeniem na zajazd poczty konnej. W końcu lat 80-tych poddany został gruntownej konserwacji, po której przeszedł on we władanie Gminnego Ośrodka Kultury.
Gmina Rzeczyca
kościół p.w. św. Katarzyny w Rzeczycy – chrzcielnica z XVI w., piaskowane kropielnice zdobione herbem Poraj, portret ks. Jędrzeja Kitowicza
figurka pamiątkowa z kapliczką z 1607 roku z herbami Ciołek i Rawicz, wystawiona na pamiątkę bitwy z rokoszanami zebrzydowskimi pod Guzowem.
Gmina Tomaszów Maz.
kościół p. w. Św. Anny i klasztor OO. Franciszkanów w Smardzewicach – barokowy, wzniesiony w latach 1683-1699 z inicjatywy biskupa warmińskiego, Jana Stanisława Zbąskiego. Posiada sklepienie kolebkowe z lunetami. W kościele mieszczą się ołtarze o różnorodnych formach, natomiast na parterze klasztoru każde pomieszczenie ma sklepienie o innym kształcie. Obie budowle otoczone są murem z neogotycką bramą wejściową z XIX w.
kościół p. w. Św. Wacłwa w Twardej – z II polowy XVIII w. Niegdyś drewniana świątynia konstrukcji zrębowej. Przeniesiony w 1825 r. z inicjatywy Antoniego Ostrowskiego do osady Tomaszów ze wsi Tobiasze. Był pierwszym kościołem rzymsko – katolickim Tomaszowa. W latach 80-tych XX w. przeniesiono kościółek do wsi Twarda. Obecnie kościołowi został przywrócony pierwotny wygląd z zachowaniem drewnianych ścian, natomiast wnętrze zdobią oryginalne ołtarze z głównym patronem św. Wacławem (msze: niedziela 930)
dworek szlachecki z II połowy XIX w. w Świńsku
dworek szlachecki z początków XX w. w Zaborowie
schrony w Jeleniu – kompleks schronów poniemieckich składający się z ośmiu naziemnych obiektów. Głównym obiektem jest ok. 350 m schron kolejowy zbudowany na bazie łuku. Wysokość bunkra wynosi ok. 9 m, a szerokość przy podstawie 15 m. Istnieją teorie, że pod schronem znajdują się wielopoziomowe podziemia. Drugim, co do wielkości obiektem Jelenia jest tzw. siłownia.
Gmina Ujazd
kościół p.w. św. Wojciecha Biskupa i Męczennika (barokowy) – wraz z dzwonnicą wybudowaną w XVIII w., styl klasycystyczny. Budowla powstała w latach 1676-1680 z fundacji arcybiskupa gnieźnieńskiego Andrzeja Olszewskiego. Konserwowany w 1694 r. przez biskupa Jerzego Albrechta Danhofa. We wnętrzu znajdują się zabytkowe sklepienia. W wyposażeniu świątyni zwraca uwagę rokokowy ołtarz główny z II poł. XVII stulecia, obraz szkoły włoskiej z XVII w., stylowe witraże oraz nagrobek Jana Szczawińskiego. Naprzeciwko świątyni stoi zabytkowy drewniany dworek konstrukcji zrębowej, wzniesiony w 1850 r.
Pałac Antoniego Ostrowskiego w Ujeździe - wybudowany w stylu neogotyckim w 1812 r. w miejscu wcześniejszego, XVII - wiecznego pałacu dzieła Kaspra Denhofa, który z kolei budując go wykorzystał mury po zniszczonym zamku.
Gmina Żelechlinek
kościół p. w. Św. Bartłomieja - z początku XX w., jego fundatorem był ówczesny proboszcz ks. Dominik Prażmo
