Powiat Tomaszowski swoim zasięgiem administracyjnym obejmuje cztery regiony etnograficzne: rawski i opoczyński, dla których naturalną granicą jest rzeka Pilica, i na wschód od nich – obrzeża regionów piotrkowskiego i brzezińskiego. Kultura ludowa tych regionów, zbadana i opisana w wielu publikacjach, zachowała do dziś wiele elementów głównie z zakresu sztuki ludowej, rękodzieła i folkloru.
Jeżeli spojrzymy na mapę powiatu tomaszowskiego wędrówkę po wsiach, w których spotykamy twórców autentycznie uprawiających sztukę i rękodzieło ludowe, rozpoczniemy od wsi Smardzewice w regionie opoczyńskim. Odwiedzimy tutaj znakomitą koronczarkę Cecylię Król oraz kultywujący regionalny folklor zespół ludowy „Smardzewianie”. Obok we wsi Twarda działa wysoko ceniony i nagradzany zespół folklorystyczny „Sami Swoi” a w Ciebłowicach występujący w oryginalnych strojach opoczyńskich zespół ,,Ciebłowianie”.
Za Pilicą, na północy, rozciąga się region rawski. Wyróżnia się charakterystycznymi wielonicielnicowymi tkaninami wełnianymi o motywie kostkowym zwanymi „kilimami”, stylowymi strojami i pięknymi krzyżykowymi, wielobarwnymi haftami, którymi zdobione były lniane, przyramkowe koszule, ręczniki i poszewki. Region rawski wyróżniał się ozdobami izby ludowej przede wszystkim wycinankami tzw. „rózgami”, „kwadaratami z kulosami” i „ laleczkami”. Jeszcze w połowie lat 90. XX wieku Królowa Wola, Zakościele, Rzeczyca słynęły ze znakomitych wycinankarek, które tworzyły niepowtarzalne, misterne, ażurowe „kółka” i „kwadraty”. Dziś w Rzeczycy odwiedzić możemy wycinankarki Mariannę Zarębę i Genowefę Bąk – Kosiacką, w Sadykierzu tkaczki – Juliannę Pawlak i Genowefę Rydz, a w Łęgu – Genowefę Chaber - pisankarkę, Józefę Wolak – tkaczkę w Żądłowicach i w Jasieniu – Helenę Bernaciak wykonującą ozdoby papierowe. Warto także odwiedzić Ujazd w regionie brzezińskim, wieś o rodowodzie sięgającym XIII wieku, w której mieszka jedyny w powiecie kowal Tadeusz Radomski kultywujący rzemiosło i wykonujący tradycyjnymi technikami ciekawe, artystyczne wyroby.
Opieką na twórcami i promocją ich twórczości, poprzez organizację konkursów, kiermasze i wystawy, sprawuje działający od 1976 r. OP STL oraz Muzeum w Tomaszowie Maz, w którego zbiorach etnograficznych zgromadzonych jest 8 600 zabytków dokumentujących i obrazujących tradycyjną kulturę ludową.
Kulturę wiejską podtrzymują zespoły ludowe z terenu powiatu tomaszowskiego. Ich repertuar jest szeroki i obejmuje nie tylko regionalne pieśni, tańce i obrzędy, lecz także folklor z innych regionów oraz popularne pieśni współczesne. Zespoły ludowe działające na terenie naszego powiatu, które kultywują staropolskie obrzędy i tradycje regionu to:
Fajne Babki z Będkowa (Gmina Będków), Ludowiacy od Będkowa (Gmina Będków)
Kabaret „Czerwona Róża” (Gmina Czerniewice)
Dziecięcy zespół pieśni i tańca „Rokicinka” (Gmina Rokiciny)
Kapela ludowa Stanisława Skiby (Gmina Rzeczyca) , Zespół Mali Rzeczycanie (Gmina Rzeczyca)
Zespół Folklorystyczny „Sami Swoi” z Twardej (Gmina Tomaszów Maz.),
Zespół „Smardzewianie” (Gmina Tomaszów Maz.) , Zespół "Mali Smardzewianie" (Gmina Tomaszów Maz.)
Zespół Pieśni i Tańca „Ciebłowianie” (Gmina Tomaszów Maz.)
Zespół Łucybabki (Gmina Ujazd), Zespół „Skrzykowianki” (Gmina Ujazd)
Zespół Brzustowianie (Gmina Inowłódz) , Zespół Królowianki (Gmina Inowłódz)
Twórców uprawiających tradycyjne dyscypliny sztuki ludowej i folkloru (np. tkactwo, wycinkarstwo, pisarstwo, plastykę papierową, hafciarstwo, koronki i inne) skupia Stowarzyszenie Twórców Ludowych (STL). Są oni zrzeszeni w Oddziale Piotrkowskim Stowarzyszenia.
Powiat Tomaszowski słynie również z organizowania w każdej z gmin imprez i konkursów kultywujących tradycje ludowe. Dzięki nim starodawne zwyczaje są podtrzymywane i ciągle żywe. Można wymienic w tym miejscu:
- Ostatki w Rokicinach (koniec karnawału),
- Konkurs Palm i Pisanek Wielkanocnych w Będkowie (marzec),
- Konkurs Potraw Regionalnych w Czerniewicach (maj),
- Sobótki w Smardzewicach - gm. Tomaszów Maz. (czerwiec),
- Miodobranie w Żelechlinku (czerwiec),
- Powiatowy Przegląd Zespołów Folklorystycznych "NASZA TRADYCJA" (czerwiec),
- Konkurs Ubijania Masła w Lubochni (lipiec),
- Święto Ziemniaka w Brzustowie - gm. Inowłódz (październik),
- Pierzawka w Rzeczycy (listopad)
- kiszenie kapusty w Budziszewicach (listopad)
- konkurs tańca narodowego w formie towarzyskiej (gm. Ujazd).
Niezwykle ważnym i cieszącym sie ogromnym zainteresowaniem wydarzeniem są coroczne Dożynki Prezydenckie w Spale. Tą wrześniową i jakże barwną imprezę o ogólnopolskim zasiegu patronatem obejmuje sam Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej.
